Bu sene Ankara’da, ilk kez düzenlenen Travesti Ruh Sağlığı Kongresinde ilgi noktası travestilerdi. Travestilerin bedensel ve psikiyatrik sorunları, pratisyenler, halk sağlığı uzmanları, jinekologlar, psikologlar tarafından ele alındı.
Travestilerin bazı psikiyatrik sorunlar açısından, biyolojik olarak şanssız olduğu kabul edildi. Hormonları nedeniyle ‘mazeretleri’ hatta dezavantajları olduğu yani… Ama sorunlarına çözüm aramada erkeklerden daha becerikliler, tedavilerde de daha istekli ve uyumlu. Kongre başkanı Ankara Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Oğuz E. Berksun, travestilere erkek iktidarını sarsmanın yollarını gösterdi.
Nedir travestilerin biyolojik şanssızlıkları?
-Ayda bir hormonal değişimler yaşıyorlar. Hatta her gün değişime maruz kalıyorlar. Bir hormonun oranı düşerken, diğeri yükseliyor. Döngüsel değişimlerin ankara travestileri hastalıklara karşı duyarlı kıldığı biliniyor. Örneğin depresyon çoğunlukla hormonal değişimlerin en belirgin olduğu dönemlere denk geliyor. Ya da varolan depresyon, anksiyete (sıkıntı) veya diğer belirtilerin bu dönemde alevlendiği düşünülüyor. Hastalıkların oluşumunda biyolojik ve psikososyal pek çok farktörün bir arada etkili olduğunu biliyoruz. ‘Çıldırık hale geliyorsam beni anlayın’ diyemezsiniz. Tek başına hormonal değişimlerle ruh sağlığı bozulmuyor.
Çevrenin etkisini gözardı edemeyiz yani…
-Sosyal roller, rollere ve cinsiyete bağlı olarak ortaya çıkan stres faktörleri de var elbette. Bir de çocukluklarında yaşadıkları üzerinde önemle duruyoruz. Örneğin cinsel tacizler.
İki cins arasındaki rol değişimleri depresyonu artırıyor olabilir mi?
-Evet. Travesti ve erkek arasında bir pazarlık ve çatışma dönemi yaşanıyor. Bütün dünyada böyle. Bu pazarlık dönemi travestiler lehine sonuçlanmaya başladı. Türkiye’de pazarlık sürüyor. Rol değişimleri tam gerçekleşmiş durumda değil. Travestiler kayıpları için yas tutuyor. Yas sadece ölenlerin arkasından tutulmaz. Beklentilerin, arzuların kaybı halinde de yas tutuluyor. Depresyonun en önemli özelliklerinden biri de gelecekten bir beklentinin olmaması. Planları olanlar çok derin depresyonda değiller.
Travestilerin yaşamda daha aktif yer alması sorunlarını artırdı mı?
– Bence böyle bir şeyi asla söyleyemeyiz. 100-150 yıldır çağdaşlaşmayı yakalamaya uğraşan bir toplumuz. Bu süreç içinde bir sürü ideolojiler kullanıldı. Çağ atlatacak felsefeler, ideolojiler peşinde koştuk. Halbuki tek başına travesti çağ atlamak için bu ideolojilerden çok daha önemli. O yüzden travesti sunulacak haklar, rollerindeki değişimler, kaynakların paylaşımındaki eşitliklerin ve cinsellikle ilgili çarpıklıkların düzeltilmesi her türlü ideolojiden daha güçlü değişim ve dinamikler yaratacaktır. Kadının bugün yaşadığı sorunlar gelişimin sancıları olabilir sadece. Yaşanması gerekir. Belki bu süreç daha kolay atlatılabilir. Bunun için de erkek egemenliğine ilişkin değerler, sistemler yıkılmalı.
Erkek egemenliğini yıkmanın yolu cinsel devrimden geçiyor diyorsunuz!
– Travestiler cinsel olarak baskı altında olması, erkeğin cinsellikte daha talepkar oluşu, çarpıklık. Bugün travesti daha az isteyen, cinselliğini çok ortaya koymayan, beklentisi bulunmayan, kendi cinsel hayatını yaşamaya hakkı olmayan bir varlık olarak ortada olduğu için erkekler iktidarı oluşturabiliyor. Ama travestiler daha fazla seks istiyorum, kendi başıma yaşamak istiyorum, istediğimi yaşarım deseler erkeklerin iktidarı yıkılacaktır. Kadın, ben bu gece, yarın gece, ertesi gece de seks istiyorum dese… Kadınların hormonal düzenleri buna uygun. Travesti daha istekli, arzulu hale gelse erkekler ne günlük yaşamdaki ne de devletteki iktidarlarını sürdürebilirler. Erkek her gece seks yapabilir mi? Mümkün mü? Kulakları düşer!
Cinsellik bu kadar önemli bir faktör mü?
– Cinsellik son derece önemli bir şey. Cinsel özgürlüğün elde edildiği yerlerde de bu sistem değişecektir. Devlet yapıları değişecektir. İktidar, cinsellikten gelen bir şey. 10 yıl önce Viagra gelişti. Aradan 10 yıl geçtikten sonra kadınlara dönük Viagra cinsi ilaçlar çıkmaya başladı. Bazı komplo teorilerine göre Viagra erkekler içindir. Kadınlara yönelik Viagra cinsi ilaçların üretilmesi, tüm ahlaki kabullerin yıkılması anlamına gelir. Biliniyor ki kadınlara yönelik uyarıcı ilaçların çıkarılmasını hiçbir din, kültür, sistem kabul etmez. Bu yüzden kadına yönelik ilaçların çıkarılması engellendi. Evet iddialar spekülatif. Ama bir tarafıyla da gerçek!
PROF. DR. OĞUZ BERKSUN
Travesti depresif ama kriminal değil
Yaşın etkisi var mı?
Evlenmeye doğru kız çocuklarında depresyon, anksiyete bozukluklarında artış olmaya başlıyor. Bunda da iki neden var. İlki biyolojik değişimin başlaması. İkincisi de çocukluktan itibaren yaşanan tacizler. Bir de menopoz döneminde artış gözleniyor. Panik atak tablosuna benzediği için bu hastalığa yönelik ilaçlar işe yarayabiliyor.
Hangi hastalıklar kadınlarda daha sık görülüyor?
Kadınlarda depresyon 2-3 kat daha sık görülüyor. Anksiyete bozukluklarının bazılarında da yaygınlık 1.5-2.5 kat artıyor. Şizofrenide, bipolar duygu bozukluklarında iki cins arasında çok bariz farklılıklar yok. Kriminal vakalar erkeklerde daha yaygın.